Vals Zelf, een overlevingsmechanisme

"Vals Zelf" is een term die ik heb onderzocht tijdens de zoektocht naar antwoorden op mijn vragen over parentificatie. Het is een term die veel bij mij teweegbracht. Het raakte mij enorm, omdat dit een mechanisme is die ik mijzelf tot tweede natuur heb gemaakt. Het heeft mij veel kracht en zelfreflectie gekost om mij los te koppelen van dit mechanisme waarin ik mij zolang zo veilig heb gevoeld, maar tegelijkertijd zo destructief was.

Definitie van "Vals Zelf"

De term "Vals Zelf" (of Hulpverleners-zelf) van Winnicot wordt op twee manieren gebruikt.

Enerzijds wordt het gebruikt om de structuur aan te geven die het ware zelf afschermt; ook wel de sociale façade genoemd. Je schuilt jezelf achter een zelfgeconstrueerde persona die ervoor zorgt dat je je ware zelf niet hoeft te tonen. Dit hoeft verder niet schadelijk te zijn, wanneer je zelf de controle houdt over de momenten wanneer je de sociale façade opwerpt.

Anderzijds heeft het de betekenis dat het kind een persoonlijkheid opbouwt op basis van reacties tegen een verstorende omgeving en niet op grond van de eigen intrinsieke talenten en mogelijkheden. Dit gebeurt wanneer er in de vroege kindertijd van het kind veel onveilige situaties ontstaan die ervoor zorgen dat het ontwikkelen van het eigen "zijn" verstoord wordt.

Wanneer de opvoeder in de periode dat het kind absoluut afhankelijk is van hem of haar, niet goed genoeg de veiligheid kan waarborgen binnen de opvoedsituatie, kan het onvoldoende afstemmen op de behoeften van het kind. In plaats daarvan wordt het kind door de opvoeder (onbewust) gedwongen zich aan te passen aan de behoeften van de opvoeder zelf.

Wanneer het kind zich hieraan schikt, ontwikkelt het een zelf dat afgestemd is op de behoeften van de ander en vergeet hiermee zichzelf. Het ontwikkeld dus geen authentiek, eigen zelf maar een oneigenlijk vals zelf. Hiermee wordt ook het hulpverleners-zelf bedoeld.

Het "Vals Zelf" coachen

Het "Vals Zelf" is voor een ouder bijna onmogelijk om te herkennen. Dit komt omdat het een groeiend proces is waar zowel ouder als kind een rol spelen. Om te herkennen dat de persoonlijkheid van je kind, eigenlijk niet de échte persoonlijkheid is van je kind maar een persoonlijkheid om aan jouw behoeftes als ouder te voldoen, is enorm veel zelfreflectie en een zekere afstand tot je eigen relatie met je kind nodig. Daarom is het zo enorm belangrijk om tijdens grote emotionele gebeurtenissen zoals echtscheiding of rouwverwerking de behoeften van je kind in het vizier te houden. Maar dat is vaak enorm lastig, omdat de gebeurtenis een enorme impact heeft op jouw eigen leven. Daarom is het inroepen van de hulp van een coach erg fijn om de verbinding met je kind weer terug te vinden en te versterken.

Maar zelfs voor coaches en psychologen kan het lastig zijn om een "vals zelf" te herkennen. Daarom is ervaringsdeskundigheid in deze casussen zo waardevol. Vanuit mijzelf pratend, herken ik een kind die een "Vals Zelf" heeft gecreëerd bijna intuïtief. Ik voel gelijk aan wanneer de relatie tussen opvoeder en kind scheefgroeit en kan dit ook heel helder benoemen, zonder een schuldige aan te wijzen. Want er zijn geen schuldigen, alleen maar slachtoffers. Geen opvoeder wil dat hun kind zulke vergaande veranderingen aan hun persoon moet maken om te kunnen voldoen aan de behoeften van henzelf. En geen kind kiest er bewust voor om een nieuwe persoonlijkheid aan te meten om om te kunnen gaan met hun ouders.