Angst in het kind; Zo duidelijk maar vaak zo onbegrepen

Angst is een enorm krachtige emotie. Het blokkeert, het verlamt. Maar soms laat het ons juist actie ondernemen. Wat gebeurt er met jou, in je lijf en in je gedachten wanneer je angst ervaart? En wat is daar nu het nut van?

De drie reacties op angst

Angst is net als boosheid een primaire emotie. Het is een emotie die ons sinds de oertijd al helpt te overleven. Wanneer je in een situatie belandt waarin acute angst opgeroepen wordt, roept het namelijk drie mogelijke acties op:

- vecht, je gaat het gevaar te lijf

- vlucht, je vlucht voor het gevaar

- bevries, je kunt je niet meer bewegen door het gevaar

Deze drie reacties hebben allen hun eigen functie en zijn net zo primair als de angst zelf. We hebben geen invloed op welke actie wordt opgeroepen noch zou je kunnen voorspellen hoe je zou reageren. Bij een angstige gebeurtenis bevriest de één misschien, maar een ander zou opeens de drang kunnen hebben om te vechten!

Angst en het kind

Kinderen beleven angst heel puur. In hun reacties op angst kun je de drie acties heel goed observeren. Toch worden deze reacties vaak verkeerd geïnterpreteerd.

Vecht

Wanneer een kind als primaire reactie “vecht” heeft, zal het angst met agressie beantwoorden. Dit gedrag wordt vaak versterkt wanneer het niet herkend wordt als angst. Het kind voelt zich niet begrepen en misschien wel belangrijker nog; niet veilig. Dit versterkt de angst waardoor het kind zich nog agressiever zal gaan gedragen.

In de schoolomgeving waarin veel prikkels, complexe sociale interacties en hoge verwachtingen veel druk op het kind geven, kan agressie naar boven komen. Maar het komt natuurlijk ook gewoon voor in het gezin, waarbij een kind anders op prikkels reageert dan andere leden van het gezin bijvoorbeeld.

Het kind heeft geen invloed op zijn reactie, want het is, zoals eerder beschreven, een primaire reactie. Maar de omgeving ziet dit gedrag vaak alleen maar als afwijkend, agressief. Zonder te kijken naar de oorzaak hiervan. Wanneer je de angst weg kan nemen bij het kind en het gevoel van veiligheid weer kan teruggeven, zal het agressieve gedrag verdwijnen. Want er is geen reden meer om te vechten, de angst is weg, de omgeving is veilig.

Vlucht

Wanneer een kind “vlucht” als impuls heeft, zal het zich willen verstoppen of onzichtbaar willen maken wanneer het angst ervaart. Dit uit zich door weg te rennen, de oren dicht te drukken en/of de ogen dicht te knijpen. Maar bijvoorbeeld ook door zich echt fysiek te gaan verstoppen achter bijvoorbeeld gordijnen of de bank, of in een kast.

Deze impuls wordt vaak gelijk herkend als een uiting van angst. Hierdoor is er meer begrip voor kinderen die deze reactie laten zien, in tegenstelling tot bijvoorbeeld bovengenoemde.

Bevries

Dan is er nog de impuls “bevries”. Wat er gebeurt wanneer een kind deze reactie heeft, is het letterlijk “bevriezen” tijdens een angstmoment. Het kind verstijft en reageert (ogenschijnlijk) nergens op. Deze reactie wordt erg vaak verkeerd geïnterpreteerd als ongehoorzaamheid. Hierdoor wordt er vaak met ongeduld en zelfs boosheid gereageerd wanneer een kind faalt om te reageren op zijn of haar omgeving wanneer het eigenlijk gewoon erg bang is. Op dat moment heeft het juist geduld en begrip nodig. Kijk naar je kind, wat zie je en wat heeft het op dat moment nodig? Dat is vaak al meer dan voldoende om de angst weg te nemen.

Angst zonder reden?

Kinderen ervaren ook angst wanneer het voor de omgeving niet meteen duidelijk is. Op deze momenten stuiten kinderen op veel onbegrip vanuit hun omgeving. Want er is toch geen reden om bang te zijn? Waarom vlucht je weg? Waarom verstop je jezelf? Wat er vaak gebeurt is dat het gedrag als “aanstellen” wordt gezien. De angst van het kind wordt niet erkend, wordt weggezet als aanstellen en wordt hierdoor alleen gelaten met een voor hen angstige situatie. Wanneer er tijdens een sessie gevraagd wordt naar het gevoel wat het kind ervaart tijdens zo'n moment van onbegrip, wordt eenzaamheid vaak genoemd. Op zulke momenten voelen zij zich erg alleen met hun angst en moeten dit zelf zien te overwinnen.

Wat te doen met je angstige kind?

Het enige wat je kind van je verlangt, is begrip. Begrip voor de situatie en begrip voor zijn of haar reactie op de situatie. Soms is begrip als ouder lastig op te wekken, omdat het niet altijd even duidelijk is waarom je kind reageert zoals het doet. Maar besef dat angst ervaren erg indrukwekkend is en ook voor je kind zelf soms niet helemaal goed te plaatsen is. Alleen al begrip daarvoor hebben, geeft de veiligheid voor het kind om zijn of haar angst te overwinnen.

Vanuit begrip ontstaat veiligheid. Vanuit veiligheid kun je troosten. Dit is een ander groot verlangen dat een angstig kind heeft. Gewoon getroost worden, te horen dat het goed is. Zodra de angst is afgenomen, is er weer ruimte voor een gesprek. Dan kan je vragen wat nu eigenlijk de reden was voor de angst en uitleggen dat de volgende keer bang zijn misschien niet zo nodig hoeft te zijn.

Hoe lastig het soms als ouder is, angst is een primaire emotie die er mag zijn en zeker ook hoort te zijn bij je kind. Blijf in verbinding met je kind, houd je hart open en voel wat je kind op die angstige momenten nodig heeft. Want alleen jij als ouder weet en voelt als geen ander de behoefte van jouw kind!